Фирдавс Абдухолиқов: “Халқаро маданий мерос ҳафталиги барчамизга фойдали ва ёрқин дақиқаларни бахш этди”

Тошкентда “Шарқ ренессанси феномени: салтанатлар, динлар, шахслар ва цивилизациялар” мавзусида Халқаро маданий мерос ҳафталиги ўтказилди. Ушбу ноёб лойиҳанинг натижалари қандай?

Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази директори, Ўзбекистон маданий меросини ўрганиш, сақлаш ва оммалаштриш бўйича Бутунжаҳон жамияти (WOSCU) бошқаруви раиси, Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган журналист Фирдавс Абдухолиқов ушбу мегалойиҳа ҳақида гапириб берди:

– Маълумки, бугунги кунда Президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Ўзбекистонда барча соҳалар қатори фан, таълим ва маданиятга, шунингдек, маданий меросимизни ўрганиш ва уни тарғиб қилишга катта эътибор берилмоқда.

Етти йил муқаддам Президентимиз БМТ минбаридан туриб Исломнинг ҳақиқий гуманистик моҳиятини жаҳон ҳамжамиятига етказиш энг муҳим вазифалардан бири эканини таъкидлаган эди. 2017 йил 23 июнда Президентимизнинг “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.

Қарорга мувофиқ, мамлакатимизда Ислом цивилизацияси марказини ташкил этиш бўйича кенг кўламли ишлар бошлаб юборилди.  2018 йил июнь ойида Президентимизнинг шахсан ўзи Марказнинг биринчи рамзий тамал тошини қўйди ва "Бу марказ қурилишининг мақсади — ислом маърифатини ўрганиш, буюк аждодларимизнинг меросини, аввало, халқимиз ва жаҳон ҳамжамиятига етказиш", — деб таъкидлади. Президентимизнинг  шахсан ўзи Марказга бир неча бор ташриф буюриб, лойиҳа ва қурилиш жараёнлари билан танишди.

Таъкидлаш жоизки, Марказ фаолиятини такомиллаштириш бўйича ўнга яқин фармон, қарор ва бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди.

Албатта, ўтган етти йил мобайнида катта ишлар амалга оширилди. Аммо бугун ушбу мегалойиҳани ҳаётга жорий этиш учун маҳаллий ва халқаро олимлар, мутахассислар ва экспертларнинг тажрибаси ва маслаҳатлари жуда зарур.

Президентимиз билан жорий йилнинг июнь ойида бўлиб ўтган учрашувда Марказ билан ҳамкорлик қилиш учун маҳаллий ва хорижий олимларни, йирик экспертларни кенг жалб қилиш муҳимлиги таъкидланди ва алоҳида топшириқлар берилди.

Шу сабабли биз шу йилнинг 3-4 июлида Ўзбекистоннинг илк миллий олимлар форумини ташкил этдик. Форумда 500га яқин шарқшунослар, тарихчилар ва санъатшунослар иштирок этди. Анжуманда Ислом цивилизацияси марказининг мақсад ва вазифалари, келажакдаги режалари ҳамда бошқа давлатлар билан ҳамкорликда амалга ошириладиган лойиҳалар муҳокама қилинди. Икки кун давомида иштирокчилар ўз маърузалари ва лойиҳаларини тақдим этиб, 600 дан ортиқ таклиф ва мулоҳазалар билдирди. Форум якунлари бўйича етакчи олимлардан иборат кенгайтирилган илмий кенгаш тасдиқланди. Форумда хорижий экспертларни жалб этиш орқали Марказ фаолияти мазмунини бойитиш мақсадида йирик халқаро конференцияни ташкил этиш таклифи бир овоздан қўллаб-қувватланди.

23-26 август кунлари Тошкент ва Самарқанд шаҳарларида «Аждодларимизнинг буюк мероси — Учинчи Ренессанс асоси» мавзусида Ўзбекистон маданий меросини ўрганиш, сақлаш ва оммалаштириш бўйича Бутунжаҳон жамиятининг 8-халқаро конгресси бўлиб ўтди. Конгрессда 40 га яқин давлатдан 350 дан ортиқ олимлар ва экспертлар иштирок этди. Конгресс Марказ фаолиятини бойитиш, унинг келажак фаолияти йўналишларини белгилаш ва ҳамкорликдаги лойиҳаларни ишлаб чиқишга бағишланди.

Президентимиз конгресс иштирокчиларига табрик йўллаганини алоҳида таъкидлаш жоиз. Табрикда барча олимлар ва мутахассисларни Ўзбекистоннинг ҳақиқий дўстлари деб атаб, уларнинг илмий ва ижодий фаолиятини юксак баҳолади. Ўз навбатида, конгресс иштирокчилари Президентга мурожаат йўллаб, кўрсатилган эътибор учун миннатдорлик изҳор қилишди ва Марказни ташкил қилиш ишларида фаол иштирок этишга тайёр эканликларини билдиришди. Конгресс якунлари бўйича Самарқанд декларацияси қабул қилинди.

Биз бир блокдан иккинчисига ўтишда Уйғониш даври орасидаги ўтиш даврларини акс эттирадиган иммерсив шоу сифатидаги "Вақт капсуласи" деб номланган лойиҳадан фойдаланишни таклиф қиламиз. Бу лойиҳада бизга Россиянинг Александр Ус раҳбарлигидаги "Сила света" студияси ва  Туркиянинг Синан Тураман бошчилигидаги "Outdoor Factory" компанияси ижодий гуруҳи ёрдам бермоқда.

Албатта, бу мегалойиҳани амалга ошириш учун замонавий ахборот технологиялари ва сунъий интеллект имкониятларидан самарали фойдаланишни мақсад қилганмиз. Яқинда Қозонда бўлиб ўтган глобал БРИКС саммити доирасида Президентимиз Шавкат Мирзиёев  «Сбербанк» акциядорлик жамияти президенти Герман Греф билан учрашув ўтказиб,  Тошкентда «21-мактаб» таълим муассасасининг иккинчи кампуси иш бошлаганидан мамнунлигини билдирди. Бу муассаса рақамли технологиялар соҳасида юқори малакали мутахассисларни тайёрлашга ихтисослашган.

Бизнинг тадбирларимизда «Сбербанк»нинг халқаро бўлими раҳбари Олег Капитонов ҳам иштирок этди. Биз улар билан сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланган ҳолда, илмий матнларни дунё тилларига таржима қилишни яхшилаш ва автоматлаштириш бўйича ҳамкорлик қилишни режалаштирмоқдамиз.

Маълумки, Марказ ЮНЕСКО, Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича Ислом ташкилоти (ISESCO), Ислом ҳамкорлик ташкилотининг Ислом тарихи, санъати ва маданиятини тадқиқ қилиш маркази (IRCICA) каби халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликка алоҳида эътибор қаратади. 

Мақсад маҳаллий ва хорижий мутахассисларни жалб қилиш, илмий тадқиқотлар ўтказиш, мусулмон Ренессанси даврида фан, маданият, санъат ва меъморчилик ривожи ҳақида кенг маълумот бериш, шунингдек, самарали динлараро ва цивилизациялараро мулоқот ташкил этишдир. Шу сабабли, Марказимизнинг иккинчи қаватида халқаро ташкилотлар ва тадқиқотчилар учун офислар ва ваколатхоналар учун жой ажратилган бўлиб, бу маҳаллий ва хорижий мутахассислар билан ҳамкорлик имкониятларини кенгайтиради.

Етти йил давомида Марказда маълум даражада қўлёзмалар ва артефактлар коллекцияси тўпланди. Алишер Усмонов томонидан Марказга совға қилинган ноёб қўлёзмалар ва китоблардан иборат ноёб кутубхонани алоҳида таъкидлаш жоиз.

Шу билан бирга, биз жаҳон аукционларидан маданий меросимизга бевосита алоқадор бўлган ашёлар ва қўлёзмаларни сотиб олиш ишларини давом эттирамиз. Биз шунингдек, турли миллий музейлар ва институтлардан  ўз омборларида фойдасиз сақланаётган тарихий коллекцияларни биз билан бўлишишларини сўраб мурожаат қиламиз. Дунёдаги турли жамғармаларда сақланаётган артефактлар ва қўлёзмаларнинг нусхаларини яратиш бўйича катта ишларни амалга оширишимиз керак. Шу мақсадда юқори сифатли факсимил нашрларни ишлаб чиқаришга ихтисослашган «Мюллер энд Шиллер» компанияси билан ҳамкорлик ўрнатдик. «Мюллер энд Шиллер» компанияси вице-президенти Александр Вильгельм билан ҳамкорликда Ўзбекистон билан боғлиқ 100 та ноёб қўлёзма факсимилларини нашр қилиш устида иш олиб бормоқдамиз.

Биз экспонатлар нусхаларини деярли аслидан фарқ қилмайдиган даражада яратиш бўйича катта тажрибага эга бўлган Россия Давлат Эрмитажининг илмий лаборатория бошлиғи Игорь Малкиелга миннатдорчилик билдирамиз.

Марказимиз фаолиятининг асосий мазмуни, албатта, маҳаллий ва хорижий олимлар томонидан кўп йиллар давомида амалга оширилган тадқиқотлар натижалари ҳисобланади. Бугун уларга мурожаат қилиб, ҳамкорликка тайёрлигимизни билдиряпмиз. Марказимиздаги барча экспозицияларда буюк цивилизациялар, даврлар, кашфиётлар ва албатта, инсоният ва юртимиз ривожига катта ҳисса қўшган тарихий шахслар билан боғлиқ асосий мавзулар белгилаб олинди.

Масалан, Япониядан машҳур олим, нумизматика бўйича мутахассис доктор Сергей Лаптев Марказни нумизматика коллекциялари билан тўлдириш лойиҳасини амалга оширмоқда. Ҳафталик давомида Сергей Валерьянович қизиқарли тақдимотлари билан иштирок этди.

Памуккале университети профессори Маҳмудо Язиджи Имом Бухорийнинг 825 йиллик «Саҳиҳи Бухорий» қўлёзмаси ҳақида сўзлаб берди, бу қўлёзма уларнинг ўқув муассасасида сақланмоқда.

Германиялик машҳур шарқшунос Айсима Мирсултон Бобурийлар даврида яратилган ва туркий тилда ёзилган ноёб альбомлар топилгани ҳақида маълумот берди. Бу топилмалар Бобурийларнинг Ватанидан олисда яшаганига қарамай, ўз маданиятига, тарихига ва она тилига садоқатларини намоён этади. Биз ушбу ноёб нашрнинг факсимилини биргаликда нашр қилишга қарор қилдик.

Лондон Археология институти илмий ходими Миляна Радивоевич ва унинг жамоаси Буюк ипак йўли ва Ахсикентда металлургия тарихи бўйича тадқиқот лойиҳасини амалга оширмоқда.

Россия Фанлар академиясининг Тарих институти илмий ходими Нигора Двуреченская Сурхондарёдаги Узундара археологик ёдгорлигини реставрация қилиш лойиҳасини тақдим этди. Россия археология ва этнография институтидан Ирина Аржанцева Хоразмнинг қадимги цивилизацияси бўйича тадқиқотларини намойиш қилди.

Тожикистон Миллий университети профессори Бадриддин Махсудов Амир Темур ҳаёти ҳақида туркий тилдаги биринчи қўлёзмалардан бири бўйича тадқиқот лойиҳасини тақдим этди.

Тадбирда Ислом ҳамкорлик ташкилотининг Ислом тарихи, санъати ва маданиятини тадқиқ қилиш маркази (IRCICA) директори Маҳмуд Эрол Қилич ҳам иштирок этиб, ўзбек замини олимлари энциклопедиясини яратиш ташаббусини илгари сурди. ТУРКСОЙ бош котиби Султон Раев раҳбарлигида турк дунёси мамлакатларининг рақамли платформасини яратиш лойиҳаси амалга оширилади. Туркия Қўлёзмалар бошқармаси раҳбари Жошқун Йилмаз билан Ўзбекистон тарихи билан боғлиқ қўлёзмаларнинг рақамли нусхаларини тақдим этиш бўйича келишувга эришилди. Бирлашган Араб Амирликларининг «Манара» маркази раиси Бахит Румейси 10 нафар ходимимизни гид сифатида амалиёт ўташ учун таклиф қилди.

Биз учун медиалойиҳалар ҳам жуда муҳим. Президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан ишлаб чиқилган «Тирик тарих» дастурининг тақдимотида буюк аждодларимиз ва тарихимиз ҳақида ҳикоя қилувчи кино лойиҳалар намойиш этилди. Бу ишни Ўзбекистон Кинематография агентлиги амалга оширмоқда ва биз ушбу муҳим лойиҳада иштирок этишга тайёрмиз. 

Биз кўплаб халқаро киностудиялар ва телеканаллар билан ҳамкорлик ўрнатдик. Хусусан, «ТРТ-Аваз» билан «Турклар даври» медиалойиҳаси, «Россия-Культура» телеканали билан Ўзбекистон археологиясига бағишланган ўн қисмдан иборат ҳужжатли фильм устида ишлаяпмиз. «BBC» билан ҚуръоннингЎзбекистон билан боғлиқ қўлёзмаларига бағишланган махсус лойиҳа тақдим этмоқчимиз. Шунингдек, CNN ва Euronews телеканаллари билан Янги Ўзбекистон ва мамлакатимиз тарихи ҳақидаги контентларни яратиш ва жойлаштириш бўйича келишувга эришдик.

Умуман олганда, Маданий мерос ҳафталиги доирасида 30 дан ортиқ конференция, семинар, форум, кўргазма ва тақдимотлар ташкил этилди. Ўзбекистоннинг бой маданий мероси, тарихи ва маданиятини ўрганаётган маҳаллий ва хорижий олимларнинг 250 га яқин маърузалари ва муаллифлик ғояларини тингладик. 20 га яқин ҳамкорлик меморандумлари имзоланди, шунингдек, хорижий шериклар билан 100 дан ортиқ қўшма лойиҳалар тақдим этилди.

Албатта, тақдим этилган лойиҳалар ҳали якунланган эмас. Уларни амалга ошириш учун ўнлаб олимлар ва мутахассисларни жалб қилиш, шунингдек, тегишли муассасалар ва ташкилотлар билан ҳамкорликни йўлга қўйиш зарур. Биз ҳар қандай объектив таклиф ва эътирозларга очиқмиз.

Албатта, муайян лойиҳалар олимлар ўртасида баҳс ва қарама-қаршиликларни келтириб чиқариши мумкин, аммо шуни ишонч билан айта оламанки, сўнгги қарор Ўзбекистон олимларининг миллий форумида барчамиз сайлаган илмий кенгашга боғлиқ.

Ишонамизки, Халқаро маданий мерос ҳафталиги барчамизга фойдали ва ёрқин дақиқаларни бахш этди. Ишонаманки, билдирилган фикрлар, ғоялар ва лойиҳалар келажакда ўз самарасини беради. Биз кўплаб фойдали ташаббусларни биргаликда амалга ошириш учун куч ва имкониятларни бирлаштирамиз.

Н.Усмонова тайёрлади,

ЎзА