Taʼsirchan xotira: Temuriylar yuragidagi sirli malika merosi Oʻzbekistonda jonlanadi

🔴 Oʻtmishdan kelgan nur  

🔴 XV asr gumbazlari ortida nimalar yashiringan?

    Temuriylar davri meʼmoriy anʼanalarini oʻzida mujassam etgan bebaho tarixiy yodgorlik oʻtmish bilan bugungi kun oʻrtasidagi maʼnaviy koʻprik vazifasini oʻtaydi. Bu tarixiy yodgorlik Temuriylar davri meʼmorchiligining betakror namunalaridan biri boʻlishi bilan birga juda koʻp sirli haqiqatlarga guvoh ham boʻlgan. 

    Oʻzbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasida alohida oʻrin olgan yodgorliklardan biri — Hirotda joylashgan Gavharshodbegim maqbarasidir. Bu maqbara nafaqat Temuriylar davri meʼmoriy anʼanalarini oʻzida mujassam etgan bebaho tarixiy yodgorlik, balki oʻtmish bilan bugungi kun oʻrtasidagi maʼnaviy koʻprik vazifasini bajaradi. 

    Gavharshodbegim maqbarasi — Afgʻonistonning Hirot shahrida Musallo majmuasidadir. XV asrda qurilgan bu inshoot Temuriylar sulolasi aʼzolari uchun xilxona boʻlib xizmat qilgan. Maqbara Gavharshodbegimning buyurtmasiga koʻra, oʻlimidan ancha avval, 1438-yilda meʼmor Qavomiddin Sheroziy tomonidan qurib bitkazilgan. Bu yerda Gavharshodbegimdan tashqari uning ukasi Amir Soʻfi Tarxon, oʻgʻli Muhammad Joʻkiy, nabiralari Sulton Muhammad va Alouddavla, chevarasi Ibrohim ham koʻmilgan. Bu yerga Shoxrux Mirzo ham qisqa muddat dafn etilgan, keyinroq uning xoki Samarqanddagi Goʻri amirga koʻchirilgan. Ushbu meʼmoriy obida Hazrat Navoiy maqbarasi yonida joylashgan.

    Oʻzbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasi uchun maʼrifatparvar ajdodlarning xorijdagi maqbaralari loyihasi doirasida ushbu maqbaraning ham maketi tayyorlanishi kutilyapti. 

     Shaxsiyati va tarixdagi oʻrni

    Gavharshodbegim Temuriylar sulolasining eng nufuzli va taʼsirchan ayollaridan biri sifatida tarixda katta iz qoldirgan. Uning nomi ilmu maʼrifatga eʼtibori, obodonchilik va meʼmoriy inshootlar bunyodidagi hissasi bilan bogʻlanadi. Samarqand, Hirot va boshqa shaharlarda barpo etilgan koʻplab madrasalar, masjidlar va ijtimoiy inshootlar aynan uning tashabbusi va gʻamxoʻrligi bilan qurilgan. Shu maʼnoda, maqbara uning shaxsiy hayoti va siyosiy faoliyati bilan chambarchas bogʻliq maʼnaviy yodgorlik sifatida yuksak qadrlanadi.

    Maqbara meʼmoriy xususiyatlari

    Hirotdagi Gavharshodbegim maqbarasi Temuriylar davri meʼmorchiligining betakror namunalaridan biri sanaladi. Uning meʼmoriy yechimida murakkab gumbazlar, sirli naqshlar, koʻk rangli plitkalar bilan bezatilgan sirtlar koʻzga tashlanadi. Bu uslub Temuriylar davridagi ziynatli va maʼnaviy ruhni ifodalaydi. Maqbara nafaqat dafn marosimiga moʻljallangan maskan, balki ulugʻvorlik va maʼnaviyat ramzi sifatida ham yaratilgan.

     Ekpozitsiyadagi ahamiyati

    Oʻzbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazida Gavharshodbegim maqbarasiga bagʻishlangan ekspozitsiya uning meʼmoriy va madaniy ahamiyatini yoritishga qaratilgan. Bu yerda maqbara maketi, tasvirlari, tarixiy manbalardan olingan maʼlumotlar va ilmiy tadqiqotlar taqdim etilgan. Ekspozitsiya tashrif buyuruvchilarga nafaqat arxitekturaning nozik jihatlarini, balki oʻsha davr maʼnaviy muhitini ham his etish imkonini beradi. Shu tariqa, maqbara Islom sivilizatsiyasining rivojlanishi, Temuriylar davridagi madaniy uygʻonish jarayoni haqida yorqin tasavvur uygʻotadi.

    Maʼnaviy va madaniy meros

    Gavharshodbegim maqbarasi bizning kunlargacha faqat meʼmoriy yodgorlik sifatida emas, balki maʼnaviy meros timsoli sifatida ham yetib kelgan. Unda islomiy ilm, madaniy taraqqiyot va maʼrifatparvarlik gʻoyalari oʻz aksini topgan. Markaz ekspozitsiyasida ushbu maqbaraning taqdim etilishi mamlakatimizdagi boy tarixiy merosni nafaqat mahalliy aholiga, balki xalqaro jamoatchilikka ham yetkazishga xizmat qiladi.

    Gavharshodbegim maqbarasi — Islom sivilizatsiyasi markazida munosib oʻrin olgan bebaho tarixiy yodgorlik. Uning ekspozitsiyada namoyon qilinishi oʻtmish bilan bugungi kun oʻrtasida maʼnaviy bogʻliqlikni yanada mustahkamlaydi. Bu maqbara nafaqat Temuriylar davri meʼmoriy merosi, balki oʻzbek xalqi tarixiy xotirasining ham muhim qismidir.

Durdona Rasulova

P/S :Maqoladan markaz rasmiy sayti havolasini koʻrsatgan holda foydalanish mumkin.