Londonda saqlanayotgan Amir Temur davrining yorqin tarixiy yodgorligi

    Tarixni hujjatlash va kelajak avlodlarga yetkazishda tarixnavislar va ularning asarlari alohida oʻrin tutadi. Oʻzbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasidan oʻrin oladigan "Oʻzbekistonning 100 qadimiy qoʻlyozmasi" medialoyihasida Londonda saqlanayotgan Amir Temur davrining yorqin tarixiy yodgorligi boʻlgan qoʻlyozma ham bor...

    Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asari nafaqat Temuriylar davrini yorituvchi muhim manba, balki oʻz davrining badiiy, siyosiy va maʼnaviy koʻzgusi sifatida ham yuksak baholanadi.

    Sharafiddin Ali Yazdiy XV asrda yashagan, yetuk tarixchi, adib va olim boʻlgan. Uning “Zafarnoma”si Amir Temurning hayoti va harbiy yurishlariga bagʻishlangan boʻlib, Temuriylar sulolasining buyukligini yoritadi. Asar Ibrohim Sulton — Amir Temurning nabirasi — topshirigʻi bilan yozilgan. U 1419–1420 yillarda Samarqand va uning atroflarida Temur haqidagi maʼlumotlarni yigʻish bilan shugʻullangan.

    Tarixiy rivoyatlarga koʻra, bir necha guruhlar voqealarni toʻplagan, ularni tahlil qilgan va tekshirgan. Keyinchalik, Sharafiddin Ali Yazdiy ushbu manbalar asosida tuzilgan dastlabki matnlarni qayta ishlab, toʻliq va adabiy uslubdagi “Zafarnoma”ni yaratgan.

Mazmuni va ahamiyati

    “Zafarnoma”da Amir Temurning siyosiy faoliyati, harbiy yurishlari, davlat boshqaruvi va diplomatik aloqalari haqida keng qamrovli maʼlumotlar berilgan. Asardagi voqealar toʻgʻri xronologiyada bayon qilingan boʻlib, har bir yurishning maqsadi, strategiyasi va oqibatlari haqida batafsil maʼlumot topish mumkin.

   Bu asar nafaqat tarixiy manba, balki adabiy yodgorlik sifatida ham qiziqish uygʻotadi. Sharafiddin Alining uslubi – koʻp maʼnoli iboralar, tasviriy ifoda va maʼnaviy boyligi bilan ajralib turadi.

Nusxalar va illyustratsiyalar

    “Zafarnoma” asari turli davrlarda koʻchirilgan va bezatilgan. Shulardan biri — 1533 yilda Sherozda yaratilgan nusxa boʻlib, u hozirda Londondagi Britaniya kutubxonasida (№ IO Islamic 137) saqlanmoqda.

    Ushbu nusxada 30 dan ziyod miniatyuralar mavjud. Asar nastaʼliq xatida bitilgan.

Oʻzbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining "Oʻzbekistonning 100 qadimiy qoʻlyozmasi" medialoyihasidan ushbu qoʻlyozma ham joy olgan.

    Illyustratsiyalar Behzod maktabiga mansub uslubda bezatilgan boʻlishi mumkin. Bunda hukmdorlarning rasmiy kiyimi, safaviylar davri estetikasi va harbiy lavhalar ajralib turadi.

    Shu jihatdan qaraganda, “Zafarnoma” faqat tarixiy voqealarni bayon etuvchi solnoma emas, balki uning har bir satridan muallifning siyosiy-ijtimoiy tafakkuri, oʻsha davrning mafkuraviy tusi, Temur va Temuriylar siymosiga nisbatan ehtirom bilan uygʻunlashgan tarixiy voqelikka yondashuvi yaqqol namoyon boʻladi. Asardagi voqealar silsilasi, shaxslar obrazi, lashkarboshilar faoliyati va siyosiy vaziyatlar bayoni nafaqat tarixchi, balki keng kitobxon ommasi uchun ham qiziqarli va tushunarli tarzda yoritilgan.

    «Zafarnoma» asarining ahamiyati, avvalo, Temur davrining tarixiy voqeligini mukammal bayon etishida, ikkinchidan, asardagi maʼlumotlarning boshqa manbalar bilan qiyosiy tahlili orqali oʻsha davr tarixiga oid koʻplab mavhum va tortishuvli masalalarga aniqlik kiritish imkonida yaqqol koʻrinadi. Bundan tashqari, asarda aks etgan milliy va umuminsoniy qadriyatlar, davlatchilik tamoyillari, harbiy sanʼat va diplomatiya haqidagi maʼlumotlar bu asarni shunchaki tarixiy manba emas, balki keng miqyosdagi madaniy yodgorlik sifatida baholashga asos boʻladi.

    Muallifning tili boy, uslubi musaffo va oʻziga xos boʻlib, oʻsha davrdagi badiiy-tarixiy yozma anʼanalarini namoyon etadi. Uning ibora tanlashi, taʼrif va tavsiflardagi beqiyos niqobsizlik va haqqoniylik “Zafarnoma”ning asrlar davomida oʻz qiymatini yoʻqotmagan asosiy sabablaridan biridir.

    Xulosa qilib aytganda, “Zafarnoma” asari nafaqat Amir Temur va uning avlodlari faoliyatini yorituvchi tarixiy manba, balki Temuriylar davridagi siyosiy, harbiy va madaniy muhitni oʻrganishda beqiyos ahamiyatga ega ilmiy xazina hisoblanadi. Uning oʻrganilishi va xalqqa yetkazilishi bugungi kun uchun ham muhim ahamiyatga ega.

Durdona Rasulova

P/S:Maqoladan markaz rasmiy sayti havolasini koʻrsatgan holda foydalanish mumkin.