Чингизхон ҳам вайрон қила олмаган мўъжиза: Ўзбекистондаги мегалойиҳадан жой олган экспонат ҳақида ҳақиқатлар

Архитектура фанлари доктори, профессор Абдуманноп Зияев Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясидан ўрин олаётган  тарихий меъморий ёдгорликни “асрлар оша келган илк уйғониш даври меъморчилиги намунаси” дея таърифлади.

Тарихий Бухоронинг марказида баланд кўтарилган Минораи Калон асрлар оша сақланиб келаётган ислом меъморчилиги мўъжизаси ҳисобланади. Унинг сўлмас салобати ва нозик безаклари асрлар давомида шаҳарнинг рамзига айланган. XII асрда қурилган бу минора — нафақат Бухоро, балки бутун Марказий Осиёнинг ислом цивилизациясидаги энг ёрқин ёдгорликларидан биридир.

Бугунги кунда Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказида яратилаётган 80 дан зиёд тарихий макетлар орасида айнан Минораи Калон макети алоҳида аҳамият касб этмоқда. У археологик маълумотлар ва аниқ меъморий ўлчовлар асосида замонавий технологиялар ёрдамида яратилмоқда. Бу макет Марказнинг “Биринчи Ренессанс” бўлимидаги экспозициянинг марказий қисмига айланиши кутилмоқда.

Архитектура фанлари доктори, профессор Абдуманноп Зияев бу минорани “асрлар оша келган илк уйғониш даври меъморчилиги намунаси” деб баҳолайди:

“Минораи Калон Қорахонийлар сулоласи ҳукмронлиги даврида — милодий 1127 йилда ҳукмдор Муҳаммад Арслонхон фармони билан қурилган. Бу иншоот шу пайтгача ўз асл кўринишини деярли йўқотмаган ҳолда сақланиб келаётган ноёб меъморий ёдгорликдир”, — дейди олим.

Унинг таъкидлашича, минора нафақат архитектура жиҳатидан, балки маънавий жиҳатдан ҳам халқимиз тарихий хотирасининг муҳим қисми саналади. 

“Бу минора нафақат азон учун қурилган иншоот, балки ўз даврида шаҳарнинг маънавий маркази, бунёдкорлик руҳининг ифодаси бўлган”, — дея қўшимча қилади Зияев.

Нега Минораи Калон?

“Калон” сўзи арабча “буюк” деган маънони англатади. Бу ном бежиз берилмаган: XII асрда қурилган минора Бухородаги барча иншоотлардан баланд бўлиб, азон товуши бутун шаҳар бўйлаб эшитилиши учун хизмат қилган. Кейинчалик у нафақат диний марказ, балки шаҳарнинг “маёқ” вазифасини ҳам бажарган — узоқдан келаётган карвонлар учун йўлбошчи белгиси бўлган.

Тарихий манбаларда қайд этилишича, XIII асрда Чингизхон Бухорога кирганида кўпгина бинолар вайрона бўлган, аммо Минораи Калон омон қолган. Шу боис у “асрлар оша етиб келган мўъжиза” деб аталади.

XX асрда минора бир неча бор таъмирланган: 1924 ва 1960 йилларда пойдевори мустаҳкамланиб, 1997 йилда — Бухоронинг 2500 йиллиги муносабати билан тўлиқ реставрация қилинган.

Минора баландлиги тахминан 46 метр, пойдевори диаметри 9–9,7 метр. У пишиқ ғиштдан, юқорига чиққан сари торайиб борувчи цилиндр шаклида қурилган. Деворлари хилма-хил ғишт орнаментлари ва геометрик нақшлар билан безатилган бўлиб, ҳар бир қатор гўё хаттот қаламида битилгандек аниқликда бажарилган. Тепа қисмидаги 16 тирқишли ротонда ва муқарнас тожи унинг безак ва муҳандислик ечимини мукаммаллаштиради.

“Минораи Калон — қурилиш технологиялари билан ислом эстетикаси уйғунлашган асар”, — дея таъкидлайди Зияев.

Бугунги кунда Минораи Калон нафақат Бухоронинг, балки Ўзбекистоннинг маданий мероси рамзига айланган. Ислом цивилизацияси марказидаги унинг макети илк уйғониш даврининг меъморий шоҳ асарларидан бири сифатида намойиш этилади.

“Минораи Калон — халқнинг руҳини ифода этувчи тимсол. Унга қараб Бухоронинг нафаси, ислом цивилизациясининг илмий ва маънавий нурини ҳис қилиш мумкин”, — дея хулоса қилади Абдуманноп Зияев.