Чочдан замонавий шаҳаргача: асрлар садоси ва янги уйғониш

    Тошкент — минг йиллардан буён Марказий Осиёнинг юраги. У бир неча синов ва тикланишни бошидан кечирган, ҳар давр унга ўз муҳрини босган. Бугун у тарих ва замонавий тараққиётни ўзида уйғунлаштирган шаҳар сифатида янги босқичга қадам қўйяпти.

     
     Илк манбалар: Чоч, Шош, Тошкент

 

    Тошкент ҳақидаги дастлабки маълумотлар мил. ав. II асрларга бориб тақалади. Шарқ ва Хитой солномаларида бу воҳа Юни деб зикр қилиниб, Кангюй давлат таркибида тилга олинади. Кейинроқ форсий манбаларда — Чоч, араблар асарларида — Шош, туркий тилларда эса Тошкент номи мустаҳкамланади. XI аср уламолари Беруний ва Маҳмуд Қошғарий бу атамаларга изоҳ бериб ўтган, XVII асрдан бошлаб эса “Тошкент” номи асосий мавқени эгаллаган.

 

     Суғориш ва ҳаёт манбаи: Чирчиқ–Оҳангарон

 

    Воҳанинг серсув табиати илк шаҳар ҳаётини таъминлаган. Чирчиқ ва Оҳангарон дарёлари атрофида анъанавий суғориш тизимлари юзага келиб, боғдорчилик ва деҳқончиликни қувватлаган. Қадимдан Анҳор, Бўзсу каби каналлар шаҳар инфратузилмасининг “кўзга кўринмас қон томирлари” вазифасини бажарган.

 

     Археология: шаҳарсозликнинг илк қатламлари

 

    Тошкент атрофидаги қатор археологик масканлар — Шоштепа, Мингўрик (Мингўрик), Қанқа ва бошқалар — бу ҳудудда мил. ав. III минг йилликдан бошлаб аҳоли жойлашуви, ҳунармандчилик ва шаҳар маданияти ривожланганини кўрсатади. Бу топилмалар Тошкентнинг узлуксиз тарихий тараққиётини исботлайди.

 

     Чоч пойтахти Бинкат ва Ислом даври

 

    VIII асрда араб юришлари оқибатида ҳудуд зарба кўрган бўлса-да, IX–X асрларда шаҳар тез тикланиб, илм ва савдо марказига айланди. Араб географлари Чоч пойтахти Бинкатни “ҳашамдор, аҳолиси зич шаҳар” сифатида эътироф этадилар. Ислом цивилизацияси даврида масжид-мадрасалар, бозорлар ва каравонсаройлар шаҳар қиёфасини белгилаб берди.

    Темурийлар ва Шайбонийлар: маънавият масканлари

 

    Амир Темур даврида Тошкент стратегик нуқтага айланиб, муҳофаза деворлари ва дарвозалар мустаҳкамланди. Шайбонийлар даври шаҳарга катта маънавий нафас бағишлади: Ҳазрати Имом (Ҳастимом) мажмуаси, Шайх Хованд Тоҳур мақбараси, Бароқхон ҳамда Кўкалдош мадрасалари барпо этилди. Бу иншоотлар асрлар давомида илм, маърифат ва тарбия маскани бўлиб келди.

 

    XIX асрга келиб, Тошкент Эски Шаҳар сифатида тўрт даҳага бўлинган: Шайхонтоҳур, Себзор, Кўкча, Бешёғоч. Маҳалла ва масжидлар ижтимоий ҳаёт марказига айланиб, Чорсу бозори иқтисодий-маданий қувватнинг “юраги” бўлди. Россия билан савдо йўлларининг очилиши шаҳарнинг минтақавий иқтисодий нуфузини янада оширди.

 

     Империя даври ва икки қиёфа: Эски Шаҳар – Янгишаҳар

 

    1865 йилдан кейин Тошкент Туркистон генерал-губернаторлиги марказига айланиб, шарқона меъморчилик билан бир қаторда европача шахсийлашган Янгишаҳар қурила бошлади. Тўғри кўчалар, маъмурий бинолар, боғлар ва замонавий инфратузилма Тошкентга “икки қиёфа” — анъана ва модерн уйғунини бахш этди.

 

     ХХ аср: синов ва тикланиш

 

    XX аср Тошкент учун саноат, маданият, фан ва меъморчиликда янги босқич бўлди. Аср ўртасидаги зилзиладан кейин қисқа вақт ичида амалга оширилган кенг кўламли қайта қуриш шаҳарга янги архитектура ва инфратузилма юзини берди. Тошкент Марказий Осиёдаги йирик мафкуравий-ижтимоий, саноат ва маданий марказлардан бирига айланди.

 

     Бугун: Тошкент тарихи — экспозицияда

 

    Президент Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан бунёд этилаётган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида Тошкентнинг турли даврлардаги тамаддуни интерактив усулларда намойиш этилади. Қуйидаги йўналишлар аҳамиятли:

 

✔️ Тошкент атамаси ва шаҳар шаклланишининг босқичлари;

 

✔️ Суғориш тизимлари ва шаҳар хўжалиги;

 

✔️ Бинкат–Шош даври маданияти, қўлёзмалар ва нумизматик топилмалар;

 

✔️ Темурийлар–Шайбонийлар меъморий мероси;

 

✔️ Эски Шаҳар ва Янгишаҳар феномени, Чорсу, даҳалар тартиби;

 

✔️ ХХ асрдаги қайта қуришлар ва замонавий мегаполисга айланиш йўли.

 

     Хулоса

 

    Тошкент — ёмон кунни ҳам, яхши кунни ҳам кўрган, бироқ ҳар гал янада бақувват тикланган шаҳар. Унинг тарихи — бу ҳудуднинг маданий, маънавий ва иқтисодий кучини намоён этувчи битмас-туганмас манба. Бугунги Тошкент ана шу меросдан қувват олиб, янги тараққиёт босқичига қадам қўяпти.

 

Дурдона Расулова

P/S : Мақоладан марказ расмий сайти ҳаволасини кўрсатган ҳолда фойдаланиш мумкин.