Амир Темур қурдирган Туркистондаги буюк мақбара – 600 йиллик ҳақиқат кўз олдингизда намоён бўлади

🔴Яссавий мақбарасини кўриш имкони — Ислом цивилизацияси марказида!

🔴Маънавий бирлик ва меъморий юксалиш тимсоли



    Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида Хожа Аҳмад Яссавий мақбарасининг макети ўрин олиши режалаштирилган. Бу макет — оддий кўргазма буюми эмас, балки бутун бир даврнинг диний-маънавий ҳаёти, Амир Темур замонидаги меъморий юксалиш ва туркий халқларнинг маънавий бирлигини ифода этувчи тимсол ҳисобланади.

     Хожа Аҳмад Яссавий ва унинг мероси

    Хожа Аҳмад Яссавий (1103–1166) — тасаввуфнинг йирик вакилларидан бири, “Ҳикматлар” асари орқали исломий ва маънавий ғояларни халқ тилида кенг ёйган улуғ мутасаввифдир. Унинг қабри қадимий Ясси (бугунги Туркистон, Қозоғистон) шаҳрида жойлашган. XII асрда бу ерда кичик мақбара мавжуд бўлган, аммо XIV аср охирида буюк саркарда Амир Темур (1336–1405) уни улкан зиёратгоҳ ва меъморий-мемориал мажмуага айлантиришни буюрди.

    Қурилиш ишлари манбаларга кўра 1385–1389-йилларда бошланиб, 1399-йилга қадар давом этган. Темур энг моҳир меъмор ва усталарни бу ерга жалб қилган. Бироқ у 1405 йилда вафот этгач, катта пештоқ ҳамда ички интерьерларнинг айрим қисмлари тугалланмай қолган.

     Меъморий тузилиши

    Мақбара тўртбурчак шаклда қурилган бўлиб, узунлиги 62,7 метр, кенглиги 46,5 метр, баландлиги эса 38,7 метрга етган. Умумий майдони 0,55 гектарни ташкил этади. Тарихий манбаларда мақбарада 34–37 хона мавжудлиги қайд этилган. Улар орасида қабрхона, масжид, кутубхона, ошхона, хонақоҳ ва бошқа хоналар жойлашган. Шу жиҳатдан у нафақат дафн жойи, балки диний-маърифий марказ вазифасини ҳам бажарган.

    Марказий зал — Казандик — квадрат шаклда бўлиб, 18,2 × 18,2 метр ўлчамга эга. Зал усти Марказий Осиёдаги энг йирик ғиштли гумбазлардан бири билан ёпилган. Кейинчалик бу гумбаз Самарқанд ва бошқа шаҳарлардаги йирик иншоотлар учун ҳам андоза бўлиб хизмат қилган.

    Зал марказида машҳур Тайқозон жойлашган. Бу маросимий идиш 1399-йилда табризлик уста Абдилазиз ибн Шарафиддин Табризий томонидан бронзадан қуйилган. Унинг диаметри 2,45 метр, баландлиги 1,6 метр, оғирлиги 2 тоннадан зиёд ва сиғими 3000 литр бўлган. Тайқозон диний маросимларда муқаддас сув тақсимлаш учун ишлатилган. Бугунги кунда ҳам мақбара ичида сақланмоқда ва металл қуйиш санъатининг энг юксак ёдгорликларидан бири сифатида қадрланади.

     Безак ва ёзувлар

    Мақбаранинг ташқи қиёфаси Темурийлар даври меъморчилигининг юксак намунасидир. Улкан пештоқ баландлиги билан ҳайрат уйғотади. Девор ва гумбазлар кўк, фируза ва оқ рангдаги сирланган ғиштлар билан безатилган. Қуръон оятлари куфий ва сулс хатларида битилган. Ички қисмларда ганчдан ишланган муқарнаслар, нақшлар ва деворий бўёқлар бугунга қадар яхши сақланган.

     Сиёсий ва диний аҳамияти

    Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси нафақат диний зиёратгоҳ, балки Темурийлар давлатининг сиёсий қудратини намоён қилувчи тимсол ҳам бўлган. Амир Темур бу иншоот орқали ўзини ислом қадриятларининг ҳомийси сифатида кўрсатган, тасаввуф аҳли ва халқ билан мустаҳкам алоқалар ўрнатган. Шу билан бирга, у туркий халқларни бирлаштирувчи руҳий марказ вазифасини ҳам бажарган.

     Таъмир ва сақлаш ишлари

    Мақбара асрлар давомида бир неча бор таъмирланган. XVI асрда Бухоро амири Абдуллахон II даврида пештоқ қайта тикланган. XIX асрда Қўқон хонлиги даврида реставрация ишлари амалга оширилган. ХХ асрда эса совет ҳукумати уни давлат муҳофазасига олиб, илмий асосда таъмирлаш ишларини ташкил қилди. Мустақиллик йилларида Қозоғистон ҳукумати ҳам мажмуага катта эътибор қаратди, мунтазам реставрация ва тадқиқотлар йўлга қўйилди.

     Ҳозирги мақоми

    Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси бугунги кунда Қозоғистоннинг Туркистон шаҳрида жойлашган бўлиб, “Азрет Султон” давлат тарихий-маданий қўриқхонаси таркибига киради. 2003 йилда у ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилди. Шу тариқа, у нафақат минтақавий, балки умумбашарий аҳамиятга эга ёдгорлик сифатида тан олинган.

     Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси — бу нафақат бир улуғ мутасаввиф қабри устига қурилган иншоот, балки Амир Темур давридаги сиёсий қудрат, диний-маънавий юксалиш ва туркий халқларнинг бирлик рамзини мужассам этган улкан обидадир. Унинг макетининг Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида жойлаштирилиши ҳам бежиз эмас. Бу орқали ташриф буюрувчилар Хожа Аҳмад Яссавий шахсияти, Темурийлар даври меъморий юксаклиги ва халқаро миқёсда тан олинган бебаҳо мерос ҳақида янада тўлиқ тасаввурга эга бўладилар.

Ҳусан Турсунов

P/S:Мақоладан марказ расмий сайти ҳаволасини кўрсатган ҳолда фойдаланиш мумкин